Phát hiện tổ hợp dấu tích kiến trúc lớn thời Lê Trung hưng ở khu vực phía sau Điện Kính Thiên
Năm 2019, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội đã phối hợp với Viện Khảo cổ học Việt Nam khai quật gần 1000 m2 tại khu vực phía Đông Bắc Điện Kính Thiên. Sau gần một năm khai quật, Trung tâm đã hoàn thiện Báo cáo sơ bộ kết quả khai quật thăm dò Khu vực chính điện Kính Thiên năm 2019, cho thấy những khám phá trong lòng đất Khu di sản Hoàng thành Thăng Long đã không ngừng đem đến cho các nhà nghiên cứu những bất ngờ mới, từng bước vén bức màn bí ẩn của Cấm thành Thăng Long, nơi lưu dấu lịch sử lâu dài nhất của các triều đại phong kiến Việt Nam.
Hố khai quật nằm ở phía Đông Bắc Điện Kính Thiên.
Theo PGS. TS Tống Trung Tín, trưởng đoàn khai quật: Địa tầng hố khai quật lần này khá dày, vách Bắc dày 5,05m, vách Nam dày 5,15m – 5,85m, vách Đông dày 5,80m, vách Tây dày 4,25m – 6,10m, có đặc điểm giống với các vị trí đã đào trước đây trong khu vực trục Trung tâm Kính Thiên.Tại các vị trí còn tương đối nguyên vẹn, các lớp văn hóa với đặc trưng của 1.300 năm lịch sử hiện diện khá đầy đủ từ thời Nguyễn, thời Lê Trung hưng, thời Lê sơ, thời Trần, thời Lý xuống đến thời kỳ tiền Thăng Long. Các vị trí còn lại, một phần do không thể đào hết đến sinh thổ, phần khác do bị các di tích muộn hơn phá hủy, tầng văn hóa bị phá hủy nghiêm trọng khiến cho các di tích, di vật bị xáo trộn lớn. Vì vậy diễn biến của các lớp văn hóa biến động khác nhau giữa các thời kỳ cũng như giữa các vị trí khác nhau.
Lần đầu tiên phát hiện cống thoát nước thời Đại La, nằm ở độ sâu 5m.
Về di tích, lần đầu tiên trong khu vực này các nhà khảo cổ phát hiện một cống nước xây gạch kiên cố thời Đại La, thế kỷ VII- IX, chứng minh cho giả thiết khu vực trung tâm của thành Đại La cũng là khu vực trung tâm Hoàng thành Thăng Long.Thành Thăng Long được Nhà Lý kế thừa xây dựng trên cơ sở thành Đại La, như trong ghi chép của Chiếu dời đô.
Các kiến trúc thời Đinh – Tiền Lê, thời Lý, thời Trần tiếp tục được phát hiện phía sau nền điện Kính Thiên, chứng tỏ tính chất trung tâm khá đồng đều ở các vị trí đã khai quật trong khu vực này, cũng như tương đồng với toàn bộ khu vực 18 Hoàng Diệu và Vườn Hồng đã khai quật trước đây.
Thời Lý, các dấu tích kiến trúc không nhiều do bị phá hủy, nhưng việc phát hiện tượng rồng đất nung kích thước rất lớn, cho thấy có thể ở khu vực này có kiến trúc quy mô lớn, quan trọng. Thời Trần, các dấu tích kiến trúc ở đây có quy mô nhỏ. Hiện tượng dấu vết cháy rất nhiều (than tro) gợi đến việc sử sách chép về các cuộc chiến tranh vào cuối thời Trần thế kỷ XIV, khiến cho kinh thành bị phá hủy nhiều lần.
Đặc biệt, việc phát hiện nhiều dấu tích kiến trúc lớn thời Lê sơ và thời Lê Trung hưng đã gợi lên nhiều giả thiết mới cho các nhà Khảo cổ tìm hiểu, nghiên cứu. Có thể nói, Nhà Lê sơ đã xây dựng ở đây nhiều công trình quan trọng, thông qua việc phát hiện các dấu tích bó nền trang trí hoa chanh, móng cột gia cố kỹ lưỡng. Thời Lê Trung Hưng hình thành tổ hợp kiến trúc có móng cột lớn phía Tây và kiến trúc sân vườn phía Đông.
Theo PGS. TS Tống Trung Tín: Từ dấu tích móng cột này có thể suy đoán đây là kiến trúc 5 gian 2 chái nằm trên trục Ngự đạo Đoan Môn- Kính Thiên. Rất có khả năng đây là kiến trúc “cổng” của một khu cung điện quan trọng khác trong khu vực Trung tâm Cấm thành Thăng Long.
Tổ hợp dấu tích kiến trúc đường đi, sân gạch, bồn hoa thời Lê Trung hưng.
Còn theo PGS. TS Bùi Minh Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành: phát hiện mới về dấu tích kiến trúc sân vườn thời Lê Trung hưng gồm đường đi và hệ thống bồn hoa nằm dọc hai bên đường là phát hiện quan trọng, minh chứng rõ hơn về trình độ quy hoạch không gian và cảnh quan sân vườn của các công trình kiến trúc trong Hoàng cung Thăng Long đương thời. Theo sử cũ trong Hoàng cung Thăng Long có các Vườn Ngự (hay Ngự viên), dành cho nhà vua và hoàng gia dạo chơi, nhưng không có những mô tả cụ thể.Theo đó, phát hiện này gợi cho chúng ta nhiều điều thú vị khi nhận diện và luận bàn về kiến trúc cảnh quan trong chốn Hoàng cung Thăng Long xưa.
Nhiều hiện vật độc đáo, trong đó có mào đầu rồng lớn, đất nung thời Lý.
Cuộc khai quật đã phát lộ nhiều hiện vật ấn tượng như: Đầu ngói ống trang trí hoa sen thời Đinh- Tiền Lê; Những mảnh gốm men trắng cao cấp thời Lý; Mào đầu rồng lớn đất nung thời Lý; Lá đề trang trí chim phượng thời Trần, Gạch in chữ Vĩnh Ninh trường thời Trần; Gạch hộp men xanh, đồ gốm men vẽ rồng năm móng thời Lê sơ; Gạch hộp thông gió trang trí hoa cúc thời Lê Trung hưng…Những di vật được đánh thức từ lòng đất đã đem lại cho chúng ta nhiều cảm xúc về bàn tay tài hoa và bản sắc văn hóa riêng biệt của cha ông ta.
Nhận định về kết quả khai quật các nhà khoa học đều đánh giá rằng, cuộc khai quật năm 2019, tiếp nối với các hố khai quật đã thực hiện năm 2017 và 2018 là cuộc khai quật rất có ý nghĩa trong việc nghiên cứu làm sáng rõ hơn về quần thể dấu tích khảo cổ học đã xuất lộ; tiếp tục thu được nhiều phát hiện mới quan trọng, góp phần minh chứng rõ hơn, sâu hơn và toàn diện hơn về các di tích của thời Lê (Lê sơ, Mạc, Lê Trung hưng) ở khu vực này, cho thấy rõ khu vực trục trung tâm cũng có nhiều loại hình di tích của các thời kỳ nằm chồng xếp lên nhau, có lịch sử tồn tại liên tục, lâu dài hơn 1300 năm không hề đứt đoạn, từ thời Đại La, Đinh – Tiền Lê đến thời Lý, Trần, Lê. Đồng thời đề xuất trong năm 2020 và các năm tiếp theo, Trung tâm cần tiếp tục mở rộng khai quật xung quanh khu vực hố khai quật năm 2019, đặc biệt khu vực phía Nam và Tây Nam; tập trung khai quật trục trung tâm Đoan Môn – Kính Thiên – Hậu Lâu – Bắc Môn để có thêm tư liệu phục hồi không gian Điện Kính Thiên.
Kim Yến
