Lễ bàn giao Quan Đám tại Khu di tích Cổ Loa
Làng Cổ Loa xưa có bốn giáp: Đông Nhất, Đông Nhì, Đông Tam, Đoài Tự luân phiên nhau mỗi năm hai giáp, mỗi giáp cử ra hai cụ cao niên để “ứng cử” vào vị trí Quan Đám – người sẽ đại diện cho dân làng cúng tế trong lễ hội; thực hiện nghi lễ, lễ tiết trong năm; trông nom, bảo vệ và có trách nhiệm dọn dẹp và hương khói tại khu đền thờ vua An Dương Vương, am Mỵ Châu.
Theo cổ lệ, vào ngày mồng 10 và 12 tháng Chạp, bốn cụ sẽ lên đình làng làm lễ khất keo, cụ nhiều tuổi được vào làm lễ trước và xin quẻ (xin âm dương), quẻ ứng với người nào thì người ấy được cử làm Quan Đám. Nhưng chỉ 2 cụ được ứng quẻ sẽ được làm Quan Đám để phục vụ ở hai nơi (đền thờ vua An Dương Vương và Am Mỵ Châu). Ngày 14 tháng Chạp, Quan Đám mới sẽ lên làm lễ tại đền Thượng, am Bà Chúa để chính thức nhận nhiệm vụ thay cụ Quan Đám cũ, gọi là lễ bàn giao Quan Đám. Ngày 16 cụ Quan Đám đi mua sắm đồ mã rồi đặt ở cầu Cung (Cầu Cung ở phía Tây chợ Sa, bên ngoài thành Trung, đoạn gần “Trấn Nam môn”), ngày 18 tháng Chạp, Quan Đám cùng Ban tổ chức lễ hội làm lễ rước mã từ cầu Cung về đền Thượng, am Mỵ Châu và đền Thạch (còn được gọi là đền Đá, thuộc di tích Ngự xạ đài). Quan Đám sẽ phải phục vụ ở Đền, Am suốt cả năm chỉ ngày 20 tháng Giêng thì được về nhà làm lễ vinh quy bái tổ. Hàng ngày, Quan Đám mặc trang phục theo phong tục cổ truyền: quần chùng, áo dài vàng, đầu đội khăn vàng, chân đi giày hoặc dép quai hậu.
Ngày nay vẫn kế tiếp truyền thống xưa, nhưng có sự thay đổi do thời cuộc vì nay không còn phe, giáp trong làng nữa nên vào tháng Chạp hàng năm nhân dân 12 thôn do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã Cổ Loa chủ trì lại tiến cử và bầu ra Quan Đám đại diện cho nhân dân lên hầu Thánh cầu cho muôn dân ấm no hạnh phúc, cho thiên hạ thái bình.Quan Đám được tiến cử phải có các tiêu chuẩn: độ tuổi 60 đến 70, là người biết về lịch sử, tiểu sử, công danh hiển hách của vua An Dương Vương, hiểu biết về các sắc phong của triều đình trước đây ban cho làng Cổ Loa. Gia đình phải song toàn, con cháu hưng thịnh, có “cả nếp, cả tẻ”, được các cụ và dân làng tín nhiệm.
Sáng ngày 8/1/2020 (tức ngày 14 tháng Chạp) tại đền thờ vua An Dương Vương, Ban Quản lý Khu di tích Cổ Loa phối hợp với Ủy ban nhân dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã Cổ Loa long trọng tổ chức lễ bàn giao và tiếp nhận Quan Đám nhiệm kỳ 2020. Trong lễ bàn giao, ông Lê Viết Dũng – Phó Trưởng ban Phụ trách phát biểu “… Các cụ Quan Đám do nhân dân xã Cổ Loa bầu ra, đó là niềm vinh dự, sự tự hào song cũng là trách nhiệm lớn lao, mong muốn các cụ tận tâm cống hiến, đóng góp hết sức mình để bảo vệ, giữ gìn phong tục tập quán, đồng thời tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di tích”.
Lễ bàn giao Quan Đám là một hoạt động văn hóa đặc sắc của Cổ Loa. Việc duy trì, gìn giữ những nét đẹp văn hóa lâu đời đó có ý nghĩa quan trọng trong công tác bảo tồn, bảo vệ và phát huy tại mảnh đất cố đô.
