Người nặng lòng với Hoàng thành Thăng Long

Đối với GS. NGND Phan Huy Lê, “Thăng Long – Hà Nội là đất nghìn năm văn hiến.Thăng Long – Hà Nội là trung tâm chính trị quốc gia, trung tâm văn hoá dân tộc, nơi lắng đọng hồn thiêng non sông đất nước, nơi hội tụ và kết tinh các giá trị lịch sử, văn hoá của cả dân tộc.Người Hà Nội và người Việt Nam ai ai cũng tự hào về đất kinh kỳ nghìn năm, ai ai cũng muốn mang theo trong tâm trí và ký ức của mình những hiểu biết và hình ảnh thân thương nhất của Thăng Long – Hà Nội”.

Trong cuộc đời nghiên cứu khoa học của mình, giáo sư Phan Huy Lê đã dành nhiều thời gian và công sức cho các công trình nghiên cứu, các tác phẩm về lịch sử Thăng Long – Hà Nội. Giáo sư cũng là người gắn bó và nặng lòng với di sản Hoàng thành Thăng Long, từ khi di sản mới phát lộ đến quá trình lập hồ sơ đề cử di sản thế giới và bảo tồn di sản lâu dài hôm nay.

Với giáo sư Phan Huy Lê, di sản Hoàng thành Thăng Long không chỉ là cơ duyên gắn bó máu thịt mà còn là niềm tự hào, sự yêu mến và trọng trách lớn lao.

Năm 2002 – 2003, những phát hiện khảo cổ học đột phá tại 18 Hoàng Diệu đã làm xuất lộ một quần thể di tích vô cùng quý giá, minh chứng cho sự hiện hữu và trường tồn của Thăng Long – Hà Nội qua hàng ngàn năm lịch sử.

Với vai trò là Chủ tịch Hội khoa học lịch sử Việt Nam, giáo sư Phan Huy Lê đã chủ trì và tham gia nhiều cuộc hội thảo nghiên cứu, đánh giá giá trị về khu di tích Hoàng thành Thăng Long, như Hội thảo quốc tế về Hoàng thành Thăng Long (tháng 8/2004), Hội thảo “Nhận diện giá trị Hoàng thành Thăng Long sau 5 năm nghiên cứu so sánh” (tháng 11/2008), hội thảo “ 1000 năm Vương triều Lý và Kinh đô Thăng Long” (11/2009). Giáo sư đã đóng góp tiếng nói cùng với giới khoa học trong nước và quốc tế đồng thuận đánh giá cao những phát hiện của khảo cổ học về khu di tích Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu, coi đây là phát hiện quan trọng có giá trị hàng đầu về lịch sử, văn hoá của dân tộc, góp phần nâng cao vị thế và lòng tự hào dân tộc Việt Nam. Kết quả nghiên cứu bước đầu của các chuyên gia trong nước và quốc tế đã khẳng định những giá trị to lớn về văn hóa lịch sử, và khoa học của khu di tích đặc biệt quan trọng này.

Giáo sư Phan Huy Lê cùng lãnh đạo thành phố Hà Nội làm việc với chuyên gia ICOMOS thẩm định hồ sơ Hoàng thành Thăng Long

Từ năm 2006, với vai trò là Phó chủ tịch Hội đồng tư vấn khoa học nghiên cứu bảo tồn khu di tích Cổ Loa – Thành Cổ, giáo sư đã tư vấn về chuyên môn, cùng lãnh đạo Thành phố Hà Nội và các cơ quan chuyên môn quyết tâm xây dựng hồ sơ đề cử Hoàng thành Thăng Long là di sản thế giới; đồng thời trực tiếp làm việc với các chuyên gia quốc tế để xây dựng hồ sơ Hoàng thành Thăng Long; trực tiếp làm việc với chuyên gia ICOMOS thẩm định hồ sơ di sản. Hồ sơ đã hoàn thành trong thời gian gấp rút và đệ trình UNESCO đúng thời hạn, được đánh giá bộ hồ sơ chuẩn bị công phu, đúng quy định, đảm bảo nội dung khoa học và hình thức thể hiện, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu kỹ thuật của UNESCO.

Giáo sư Phan Huy Lê chụp ảnh lưu niệm cùng các thành viên trong đoàn công tác, làm việc với chuyên gia ICOMOS năm 2009.

Sự tâm huyết, trách nhiệm và nỗ lực của giáo sư được thể hiện cao độ trong thời điểm khó khăn, áp lực khi phiên họp 34 của Ủy ban di sản thế giới sắp diễn ra vào tháng 7/2010, khi đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long đang đến gần.

Sau khi nhận được khuyến nghị không thuận lợi của ICOMOS, từ tháng 5-7/2010, tổ chuyên gia tư vấn xây dựng hồ sơ dưới sự chủ trì của GS Phan Huy Lê đã tập trung làm việc cao độ, nghiên cứu bản báo cáo đánh giá của ICOMOS để thấy rõ những điểm mạnh, điểm yếu của hồ sơ và nội dung khuyến nghị của ICOMOS; hoàn thành bộ hồ sơ giải trình để gửi tới Trung tâm di sản thế giới, bao gồm: Thư của quốc gia thành viên gửi Ủy ban di sản thế giới kèm theo bổ sung nghiên cứu so sánh, giải trình cụ thể về các nội dung ICOMOS khuyến nghị và phụ lục nghiên cứu khảo cổ; Bộ câu hỏi và giải đáp phục vụ công tác bảo vệ hồ sơ đề cử; Dự thảo nghị quyết của Ủy ban di sản thế giới.

Bộ hồ sơ giải trình với những lập luận đầy đủ, rõ ràng về khoa học cùng những chứng cứ cam kết mạnh mẽ của Chính phủ Việt Nam trong công tác bảo tồn di sản là những tài liệu quan trọng, hỗ trợ tích cực cho công tác tuyên truyền vận động của đoàn Việt Nam tại Kỳ họp 34.

Trong những ngày này giáo sư dường như làm việc quên ăn, quên ngủ, có thể nói vừa là người chỉ huy, người nhạc trưởng, vừa là người động viên, truyền cảm hứng, thôi thúc các thành viên phải cố gắng nỗ lực hơn nữa để hoàn thành sứ mệnh nghìn năm có một.

Liên tục viết thư trao đổi nội dung chuyên môn, giáo sư cũng luôn nhắn nhủ “Thời gian rất gấp nên quá vất vả, nhưng chúng ta phải cố gắng hết mình, hãy vì di sản Thăng Long – Hà Nội”.

Trong thời gian tham dự kỳ họp 34 tại Brasil, đoàn công tác cũng liên tục nhận được sự hỗ trợ, động viên của giáo sư từ quê nhà. Ông từng ngày theo dõi diễn biến, hoạt động của đoàn và chia sẻ cảm xúc hồi hộp, lo lắng: “ Tôi hàng ngày sốt ruột chờ đợi tin từ chiến trường”, rồi cùng vỡ òa niềm vui khi di sản Hoàng thành Thăng Long trở thành Di sản Thế giới “Vui quá, xúc động quá! Xin nhiệt liệt chúc mừng thắng lợi của Đoàn và của tất cả chúng ta. Đây là món quà có giá trị, ý nghĩa lớn lao cho Đại lễ nghìn năm Thăng Long – Hà Nội”.

Giáo sư Phan Huy Lê cùng Ông Michel Zink, thư ký trọn đời của Viện Hàn lâm Văn khắc và Mỹ văn Pháp thăm khu di sản Hoàng thành Thăng Long năm 2017.

Để bảo tồn và phát huy giá trị khu di sản lâu dài, trong suốt những năm qua, giáo sư luôn đồng hành cùng thành phố Hà Nội và Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội trong mỗi bước đi, mỗi nhiệm vụ cụ thể như thúc đẩy mở rộng khai quật khảo cổ học để nghiên cứu làm sáng rõ các giá trị di tích trong lòng đất; tham gia tư vấn công tác lập quy hoạch chi tiết bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích Trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội (tỷ lệ 1/500); tham gia dự án bảo tồn di sản Hoàng thành Thăng Long do quỹ tín thác Nhật Bản/UNESCO tài trợ, tư vấn xây dựng kế hoạch quản lý di sản. Ngoài ra, giáo sư cũng đặc biệt quan tâm đến công tác nhất thể hóa di sản, nhằm đảm bảo sự thống nhất quản lý khu di sản và kiến nghị bảo vệ sự toàn vẹn của di sản; góp ý xây dựng các đề án nghiên cứu trọng tâm về Nghiên cứu phương án khôi phục không gian điện Kính Thiên, Nghiên cứu thể nghiệm lễ hội đèn Quảng Chiếu; tư vấn chuyên môn sâu trong các hoạt động khoa học, công tác bảo tồn thường xuyên các di tích gốc, các di tích khảo cổ học dưới lòng đất; các hoạt động trưng bày, triển lãm, giáo dục di sản nhằm phát huy giá trị di sản, đưa di sản tiếp cận các trường học và thế hệ trẻ.

Giáo sư Phan Huy Lê tại hội thảo đầu bờ báo cáo kết quả khai quật tại Hoàng thành Thăng Long (ngày 17/4/2018).

Đến lúc cuối đời, giáo sư vẫn đau đáu về phương án bảo tồn lâu dài khu di sản Hoàng thành Thăng Long, nhất là bảo tồn những di tích khảo cổ học trong lòng đất; trăn trở với việc phục dựng Điện Kính Thiên cho hậu thế.

Từ nay, chúng ta không còn được nghe giọng nói từ tốn, nhỏ nhẹ của giáo sư mỗi lần kết luận hội nghị, hội thảo hay phiên họp của Hội đồng; không còn thấy dáng vẻ nhanh nhẹn, nhỏ bé và ánh mắt lấp lánh niềm vui của giáo sư mỗi lần Hoàng thành Thăng Long phát hiện những dấu tích khảo cổ mới.Trân quý những di sản của cha ông để lại, giáo sư đã cống hiến hết mình để đưa di sản đến với thế giới và gìn giữ di sản cho muôn đời con cháu mai sau.

Kim Yến
Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội